ਸਦਾਬਹਾਰ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਲੋੜ

ਆੳੁਣ ਵਾਲੇ 15 ਤੋਂ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਡੀ ਅਜੋਕੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮੂੰਹ-ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਿੱਥੇ ਸਾਇੰਸ (ਵਿਗਿਆਨ) ਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ (ਤਕਨੀਕ) ਪੱਖੋਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ੳੁਪਲੱਬਧੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਗੀਆਂ, ੳੁੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਕੲੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਡੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਾ ਅਟੱਲ-ਸਚਾੲੀ ਹੈ। ਸੋ, ਆਪਣੇ ਇਸ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਵੱਲ ਆਪ ਸਭ ਸੂਝਵਾਨ ਵੀਰਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਕ ਨਿਮਾਣੀ ਜਿਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਆੳੁਣ ਵਾਲੇ 15 ਤੋਂ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਅਨੁਮਾਨ ਮੁਤਾਬਕ ਕੁੱਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 7 ਬਿਲੀਅਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਇਹ ਵਧੀ ਹੋੲੀ ਅਬਾਦੀ ਹੋ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਵੇਗੀ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਇਹ ਅਬਾਦੀ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਹਰ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ। ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਕੁੱਲ ੳੁਪਲੱਬਧ ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਘਟਦੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲੲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾੳੁਣ ਲੲੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵੰਡ ਵੀ ਹੋਣੀ ਤੈਅ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਲੲੀ ੳੁਪਲਬੱਧ ਜ਼ਮੀਨ ਘਟ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰੋਜ਼ਮਰ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੀ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਵੇਗੀ। ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਕਰਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮਿਆਂ ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲੲੀ ਭੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ।
ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਕਰਕੇ ਸਾਡਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਵੇਗਾ ਮੋਟਰ-ਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਅਵਾਸ ਵਾਸਤੇ ਸਾਨੂੰ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚਾ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ’ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ।
ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੋ. ਐਮ.ਐਸ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਨ 2025 ਤੱਕ ਸਮੁੱਚੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਕੲੀ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਘੇਰ ਲੈਣਗੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਕਟ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਗੇ। ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੁੱਚੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਬੇਚੈਨੀ, ਇਕ ਅਫਰਾ-ਤਫਰੀ ਮਚ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੲੀ ਗੰਭੀਰ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਕਰਕੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਭੁੱਖਮਰੀ, ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਅਪਾਸੀ ਵੈਰ-ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਭਾਵਨ ਵੀ ਵਧ ਜਾਵੇਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਭ ਲੲੀ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
ਪਰ, ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘ਜਿੱਥੇ ਚਾਹ ਉੱਥੇ ਰਾਹ’ ਭਾਵ ਕੋੲੀ ਵੀ ਕੰਮ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਸੁਹਿਰਦ ਹੋ ਕਿ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਲਗਨ ਨਾਲ ਆੳੁਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲੲੀ ਯਤਨ ਹੁਣ ਤੋਂ ਹੀ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦੲੀੲੇ। ਪ੍ਰੋ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਕ ‘ਸਦਾਬਹਾਰ ਹਰੀ-ਕ੍ਰਾਂਤੀ’ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆੳੁਣ ਵਾਲੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵਧਣ ਵਾਲੀ ਆਬਾਦੀ ਲੲੀ ਭੋਜਨ ਤੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ੳੁਪਜ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਲੋੜ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜੁਲ ਕੇ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਲੇ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਮਾਂ ਲੰਘਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਫਿਰ ਬਿਨਾਂ ਪਛਤਾਵੇ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਪੱਲੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਆੳੁਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸਾਨੂੰ ਕਦੀ ਮੁਆਫ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੀਆਂ।
(-ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਚੀਮਾ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਵਿੱਚੋਂ)

ਦਵਾਈ ਦਾ ਸਹੀ ਛਿੜਕਾਅ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀੲੇ?

ਕਿਸਾਨ ਭਰਾਵੋ, ਆਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸੀੲੇ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ (ਕਾਟਨ ਬੈਲਟ) ਕਪਾਹ ਪੱਟੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ? ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਕਪਾਹ ’ਤੇ ਜੋ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਗੜਬੜ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਪਾਹ ਜਾਂ ਨਰਮੇ ’ਤੇ 12 ਤੋਂ 15 ਤੱਕ ਛਿੜਕਾਅ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋਣਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਆਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸੀੲੇ ਕਿ ਛਿੜਕਾਅ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਸਪ੍ਰੇਅ ਪੰਪ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨੇ ਅਤੇ ਨੋਜ਼ਲ ਕਿਹੜੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨੀ ਹੈ।
ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ-• ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਐਲ ਟਾਈਪ ਹੈਂਡਲ ਵਾਲਾ ਹੀ ਵਰਤੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬੁਸ਼ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਚੱਲਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਬਾਂਹ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।
• ਜਿਸ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਦਾ ਹੈਂਡਲ ਕਿੱਲੀ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ (ਜੋ ਸਕਰਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਪੰਪ ਖਰੀਦੋ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬੁਸ਼ ਲੱਗੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਕਿੱਲੀ ਵਾਲੇ ਹੈਂਡਲ ਵਿਚ ਦੋ ਬੁਸ਼ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਐਲ ਟਾਈਪ ਹੈਂਡਲ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਬੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਗਰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਪੰਪ ਨਾ ਖਰੀਦੋ, ਇਹੀ ਪੰਪ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਲਕੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦਾ ਪੰਪ ਕਦੇ ਨਾ ਖਰੀਦੋ।
• ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਬਿਨਾਂ ਬਿੱਲ ਤੋਂ ਨਾ ਖਰੀਦੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਨਾਂ ਬਿੱਲ ਤੋਂ ਪੰਪ ਦੀ ਕੋਈ ਗਾਰੰਟੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਬਿੱਲ ਤੋਂ ਵਿਕਣ ਵਾਲੇ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਘਟੀਆ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਬਿੱਲ ’ਤੇ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸ ਦੀ ਛੋਟ ਹੈ।
• ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ ੲੇਕੜ ’ਤੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਦਵਾਈ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਕ ੲੇਕੜ ’ਤੇ ਛਿੜਕੋ।
ਨੋਜ਼ਲ ਬਾਰੇ-ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਐਨ. ਟੀ. ਐਮ. (ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ 8-10 ਸੁਰਾਖੀ ਨੋਜ਼ਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਨੋਜ਼ਲ ਫਸਲ ’ਤੇ ਨਾ ਵਰਤੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨੋਜ਼ਲ ਸਿਰਫ ਉੱਚੇ ਫਲਦਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨੋਜ਼ਲ ਦਾ ਫੁਆਰਾ ਘੱਟ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਧਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਫਲਦਾਰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰ ਸਕੇ। ਫਸਲਾਂ ਉੱਪਰ ਇਹ ਨੋਜ਼ਲ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦੀ ਹੈ। ਹਲਕੇ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪਾਂ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਬੁਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨੋਜ਼ਲ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਬੜਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਨਾਂ ਬੁਸ਼ ਤੋਂ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਬਣ ਜਾਣ ’ਤੇ ਭਾਰੇ ਚੱਲਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਬਾਂਹ ਥੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਨੋਜ਼ਲ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਢਿੱਲੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੁਆਈ ਸਿਰਫ 25 ਫੀਸਦੀ ਬੂਟਿਆਂ ’ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਡਿਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਪੂਰਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਪਰੇਅ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਫਸਲ ’ਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਲਈ ਫਿਕਸ ਨੋਜ਼ਲਾਂ ਵਰਤੋ ਜੋ ਖੁੱਲ੍ਹ ਨਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹੋਣ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਿਸਟ ਸਪਰੇਅ ਨੋਜ਼ਲਾਂ (ਜੋ ਧੁੰਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੁਆਰਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ) ਵਰਤੋ, ਜਿਸ ਦਾ ਸੁਰਾਖ ਬਾਰੀਕ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਦਵਾਈ ਧੁੰਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਬੂਟੇ ਉੱਪਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀੜੇ, ਸੁੰਡੀਆਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕੇ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਨੋਜ਼ਲਾਂ ਵਰਤੋ। ਇਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਛੇ ਬਾਰੀਕ ਸੁਰਾਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਧੁੰਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਠੇਕੇ ’ਤੇ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਸ ਪਾਸੋਂ ਮਿਸਟ ਸਪਰੇਅ ਨੋਜ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਵਾਓ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇ ਦਿਉ। ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪੲੇ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ।
1. ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿਚ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਵਾਓ।
2. ਬਿਨਾਂ ਜਾਲੀ ਦੇ ਪੰਪ ਵਿਚ ਦਵਾਈ ਨਾ ਪਾਓ।
ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਸਪਰੇਅ ਕਰਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ।

-ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ,
ਸਾਬਕਾ ਸਰਪੰਚ ਪਿੰਡ ਫੁੱਲਾਂਵਾਲ, ਤਹਿ: ਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਕੁਝ ਸਵਾਲ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਬਾਰੇ

• ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ?
-ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਤਕੜੇ/ਸੁਪਰਾਂ ’ਤੇ ਰੱਖੋ।
* ਖਾਲੀ ਫਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਧੁੱਪ ਲਗਵਾਓ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਸੁਪਰਾਂ ਵਿਚ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਸੈਲਫਾਸ ਦੀ ਧੂਣੀ ਦਿਉ। ਕਟੁੰਬਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧੂ ਫਰੇਮ ਨਾ ਰੱਖੋ। ਬਕਸਿਆਂ ਦੇ ਬਾਟਮ ਬੋਰਡ ਉੱਪਰ ਡਿੱਗੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ (ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਪਲਦੀਆਂ ਹਨ) ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿਉ।
* ਚਲਦੇ ਕਟੁੰਬਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਗ੍ਰਸਤ ਬਕਸੇ\ਫਰੇਮਾਂ ਨਾ ਰੱਖੋ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਗ੍ਰਸਤ ਫਰੇਮਾਂ\ਬਕਸਿਆਂ ਵਿਚ ਧੂਣੀ ਦੇ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਵੇਂ ਬਕਸੇ ਵਿਚ ਸਾਫ ਫਰੇਮਾਂ ਜਾਂ ਮੋਮੀ ਸ਼ੀਟਾਂ ਵਾਲੇ ਫਰਮੇ ਪਾ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਉਸ ਵਿਚ ਝਾੜ ਦਿਉ। ਖੰਡ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਿਉ। ਪਿੱਛੇ ਬਚੇ ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਗ੍ਰਸਤ ਫਰੇਮ ਅਤੇ ਬਕਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈਲਫਾਸ ਦੀ ਧੂਣੀ ਦਿਉ।
• ਰਾਣੀ ਮੱਖੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਕਿਹੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
-ਰਾਣੀ ਮੱਖੀਆਂ ਉਦੋਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਲਈ ਫੁੱਲ-ਫੁਲਾਕਾ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕਟੁੰਬਾਂ ਵਿਚ ਜਵਾਨ ਡਰੋਨ ਮੱਖੀਆਂ ਵੀ ਹੋਣ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੀ ਸੰਭੋਗ (ਮੀਟਿੰਗ) ਉਡਾਰੀ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਮੌਸਮ ਵੀ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ (ਫਰਵਰੀ-ਅਪ੍ਰੈਲ) ਅਤੇ ਪੱਤਝੜ ਰੁੱਤ (ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ) ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਨਿਖੱਟੂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ?
-ਨਿਖੱਟੂ ਬਰੂਡ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ :
*ਨਿਖੱਟੂ ਬਰੂਡ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਖਾਲੀ ਫਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਮੋਮ ਦੀਆਂ ਸ਼ੀਟਾਂ ਲਾ ਕੇ ਦਿਉ। ਖਾਲੀ ਫਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਟਾਂ ਨਾ ਲਾਉਣ ਕਰਕੇ ਮੱਖੀਆਂ ਡਰੋਨ ਸੈੱਲ ਹੀ ਬਣਾਉਣਗੀਆਂ। ਜੇਕਰ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀਆਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂ ਮੇਟ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਹਾਈਵ ਟੂਲ ਨਾਲ ਖੁਰਚ ਕੇ ਡਰੋਨ ਬਰੂਡ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਉ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਰੇਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ਹਿਦ ਵਾਲੇ ਚੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿਉ।
* ਬਕਸੇ ਦੇ ਗੇਟ ’ਤੇ ਰਾਣੀ ਗੇਟ ਲਾ ਕੇ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਬਕਸੇ ਵਿਚ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਰਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਕਸੇ ਅੱਗੇ ਝਾੜ ਦਿਉ। ਚਲਦੇ ਕਟੁੰਬਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੋਮੀ ਕੀੜੇ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੁੱਕੇ ਤੀਲ੍ਹੇ ਜਾਂ ਕਿੱਲ ਆਦਿ ਨਾਲ ਖੁਰਚ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।

ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਰਤਾ : ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਗਟੋਰੀਆ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਭੱਲਾ

ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਖੇਤੀ ਰੁਝੇਵੇਂ

ਝੋਨਾ-ਅੱਧ-ਮਈ ਵਿਚ ਬੀਜੀ ਗਈ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਦਿਉ ਤਾਂ ਜੋ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣ ਤੱਕ ਪਨੀਰੀ ਵਧੀਆ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਪੀ. ੲੇ. ਯੂ.-201, ਪੀ. ਆਰ.-118, ਪੀ. ਆਰ.-116, ਪੀ. ਆਰ.-114, ਪੀ. ਆਰ.-111, ਪੀ. ਆਰ.-106, ਪੀ. ਆਰ.-108, ਪੀ. ਆਰ.-113 ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧ ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਤੇ ਪੀ. ਆਰ. 115 ਨੂੰ 20 ਜੂਨ ਤੋਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਉ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਪੀ. ਆਰ. 115 ਕਿਸਮ ਜਲਦੀ ਹੀ ਖੇਤ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਲੂ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਬਰਸੀਮ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ’ਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਪੀਲੀ ਜਾਂ ਚਿੱਟੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 0.5 ਤੋਂ 1 ਕਿਲੋ ਫੈਰਸ ਸਲਫੇਟ, 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਕੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਚਾਰ-ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ’ਤੇ ਇਹ ਘੋਲ 3-4 ਵਾਰੀ ਦੁਹਰਾਓ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣ ਸਮੇਂ ਦਰਮਿਆਨੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ 37 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਪਾਓ। ਜਿਥੇ ਕਣਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੋਨਾ ਬੀਜਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਖੁਰਾਕ ਕਣਕ ਨੂੰ ਪਾਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਹੋਰ ਨਾ ਪਾਓ। ਮਿੱਟੀ ਪਰਖ ’ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਘੱਟ ਹੈ, ਉਥੇ 75 ਕਿਲੋ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਪਾਓ। ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕੱਦੂ ਕਰਨ ਸਮੇਂ 25 ਕਿਲੋ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਪਾਓ। ਜੇਕਰ ਹਰੀ ਖਾਦ ਲਈ ਢੈਂਚਾ ਬੀਜਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੱਦੂ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹੀ ਵਾਹ ਦਿਉ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 45 ਗ੍ਰਾਮ ਟੋਪਸਟਾਰ 80 ਤਾਕਤ ਜਾਂ 60 ਗ੍ਰਾਮ ਪਾਈਰੋਜ਼ੋਸਲ ਫੂਰਾਨ ਈਥਾਈਲ 10 ਤਾਕਤ (ਸਾਥੀ) ਜਾਂ 1200 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਬੂਟਾਕਲੋਰ 50 ਤਾਕਤ ਜਾਂ 500 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਅਨੀਲੋਫਾਸ 30 ਤਾਕਤ ਜਾਂ ਪਰੋਟੀਲਾਕਲੋਰ 50 ਤਾਕਤ 600 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਜਾਂ ਸਟੌਂਪ 30 ਤਾਕਤ 1000-1200 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਨੂੰ 60 ਕਿਲੋ ਰੇਤ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵਰਤੋ। ਪਨੀਰੀ ਪੁੱਟ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦਾ ਇਕਸਾਰ ਛੱਟਾ ਦਿਉ।
• ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪੀ. ੲੇ. ਯੂ.-201, ਪੀ. ਆਰ.-118, ਪੀ. ਆਰ.-116, ਪੀ. ਆਰ.-114, ਪੀ. ਆਰ.-111 ਅਤੇ ਪੀ. ਆਰ.-113 ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿਉ।
ਬਾਸਮਤੀ 386 ਅਤੇ ਬਾਸਮਤੀ 370 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਪੱਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਜੂਨ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਵਿਚ ਹੀ ਬੀਜੋ। ਸੁਪਰ ਬਾਸਮਤੀ ਅਤੇ ਪੂਸਾ ਸੁਗੰਧ-2 ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਵਿਚ ਬੀਜੋ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਅਹਿਮ ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਿਸਮਾਂ

ਦਰਮਿਆਨਾ ਸਮਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮਾਂ :
ਪਰਮਲ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
• ਪੀ. ੲੇ. ਯੂ.-201 : ਇਹ ਝੋਨੇ ਦੀ ਅਰਧ-ਬੌਣੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਹਰੇ ਅਤੇ ਖੜ੍ਹਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫਸਲ ਪੱਕਣ ਤੱਕ ਹਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਕੱਦ 101 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਬੀਜਣ ਉਪਰੰਤ 144 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਚੌਲ ਪਤਲੇ, ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਰਿੱਝਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਿੱਟੀ ਪਿੱਠ ਵਾਲੇ ਟਿੱਡੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਹਾਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 30 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਹੈ।
• ਪੀ. ਆਰ.-116 : ਇਕ ਅਰਧ-ਬੌਣੀ, ਸਖਤ ਪਰਾਲ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਹਰੇ, ਖੜ੍ਹਵੇਂ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਜਿਸ ਦੀ ਔਸਤਨ ਉਚਾਈ 108 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 144 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਚੌਲ ਪਤਲੇ, ਲੰਮੇ ਅਤੇ
ਪਕਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂੰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਝੂਠੀ ਕਾਂਗਿਆਰੀ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 28 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਹੈ।
• ਪੀ. ਆਰ.-114 : ਇਹ ਝੋਨੇ ਦੀ ਇਕ ਅਰਧ-ਬੌਣੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਘੱਟ ਚੌੜੇ, ਖੜ੍ਹਵੇਂ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਕੱਦ 102 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੀਜਣ ਉਪਰੰਤ ਤਕਰੀਬਨ 145 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਚੌਲ ਪਤਲੇ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂੰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 27.5 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਹੈ।
• ਪੀ. ਆਰ.-111 : ਇਹ ਇਕ ਮਧਰੀ, ਸਖਤ ਪਰਾਲ ਅਤੇ ਸਿੱਧੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ 97 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 138 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦਾਣੇ ਲੰਮੇ, ਪਤਲੇ ਅਤੇ ਸਾਫ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੀ. ਆਰ.-111 ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂੰ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਔਸਤਨ ਝਾੜ 27 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਪੀ. ਆਰ.-108 : ਇਹ ਮਧਰੀ ਅਤੇ ਖੜ੍ਹਵੇਂ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਤਣੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਤੇ ਦੇ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਅਤੇ ਚਿੱਟੀ ਪਿੱਠ ਵਾਲੇ ਟਿੱਡੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਕਿਸਮ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਦਾਣੇ ਲੰਮੇ, ਪਤਲੇ, ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਪਕਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਬੂਟੇ ਦਾ ਕੱਦ ਤਕਰੀਬਨ 117 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 145 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 26.5 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਪੀ. ਆਰ.-106 : ਇਹ ਮਧਰੇ ਕੱਦ ਅਤੇ ਸਖਤ ਪਰਾਲ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦਾਣੇ ਲੰਮੇ, ਪਤਲੇ ਤੇ ਸਾਫ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚੌਲ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਤਕਰੀਬਨ 107 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਜਣ ਤੋਂ 145 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਝਾੜ 26.0 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਤੱਕ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਕਿਸਮ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ।

ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ :
• ਪੀ. ਆਰ.-118 : ਇਹ ਇਕ ਅਰਧ-ਬੌਣੀ ਗੂੜ੍ਹੇ ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਕੱਦ 104 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬੀਜਣ ਉਪਰੰਤ ਤਕਰੀਬਨ 158 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦਾਣੇ ਪਤਲੇ ਅਤੇ ਪਕਾਉਣ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੀ. ਆਰ.-118 ਵਿਚ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂੰ ਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 29 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਹੈ।
ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ :
• ਪੀ. ਆਰ.-115 : ਇਹ ਨਾ ਢਹਿਣ ਵਾਲੀ, ਮਧਰੇ ਕੱਦ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਿਰੇ ਵਾਲਾ ਪੱਤਾ ਲੰਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁੰਜਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਤਕਰੀਬਨ 125 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੂਟੇ ਦਾ ਕੱਦ ਤਕਰੀਬਨ 100 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਚੌਲ ਪਤਲੇ, ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਔਸਤਨ 25 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਮੋਟੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ :

ਪੀ. ਆਰ.-113 : ਇਹ ਇਕ ਮੋਟੇ, ਭਾਰੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਧਰੇ ਕੱਦ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਖੜ੍ਹਵੇਂ ਗੂੜ੍ਹੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੂਟੇ ਦਾ ਕੱਦ ਤਕਰੀਬਨ 105 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 142 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਝਾੜ ਤਕਰੀਬਨ 28.0 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਤੱਕ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਾੲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।

ਧਿਆਨਯੋਗ ਨੁਕਤੇ : • ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਲਈ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਪੀ. ਆਰ.-115 ਅਤੇ ਪੀ. ਆਰ.-111 ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰੋ।
• ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹੀ ਬੀਜੋ। ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੇ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਅਤੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਣੇ ਦੇ ਗੜੂੰੲੇ ਦਾ ਹਮਲਾ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਨੂੰ ਟਾਕਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਪੀ. ੲੇ. ਯੂ.-201, ਪੀ. ਆਰ.-118, ਪੀ. ਆਰ.-116, ਪੀ. ਆਰ.-114, ਪੀ. ਆਰ.-113 ਅਤੇ ਪੀ. ਆਰ.-111 ਬੀਜੋ।
• ਪਿਛੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਕੇਵਲ ਪੀ. ਆਰ.-115 ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ।
• ਤਣੇ ਦੇ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੀ. ਆਰ.-108 ਕਿਸਮ ਹੀ ਬੀਜੋ।
• ਚਿੱਟੀ ਪਿੱਠ ਵਾਲੇ ਟਿੱਡੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪੀ. ਆਰ.-108 ਅਤੇ ਪੀ. ੲੇ. ਯੂ.-201 ਹੀ ਬੀਜੋ।

-ਤੇਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਾਰਜ, ਨਵੀਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰੁਪਿੰਦਰ ਕੌਰ,
ਪਲਾਂਟ ਬਰੀਡਿੰਗ, ਜੈਨੇਟਿਕਸ ਅਤੇ
ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਸਹੀ ਤਕਨੀਕ ਅਪਣਾਓ : ਝੋਨੇ ’ਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਘਟਾਓ

ਇਕ ਕਿਲੋ ਝੋਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰੀਬ 4000 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੀ ੲੇਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਪਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਢਾਅ ਲਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਮਸਲਾ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਕਈ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਘਟਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਝਾੜ ਵੀ ਪੂਰਾ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ :
ਸਮਤਲ ਖੇਤ-ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਧਰੇ ਨਾ ਕੀਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਉੱਚੀਆਂ-ਨੀਵੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤਾਂ ਰਹਿ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਲੇਜ਼ਰ ਲੈਵਲਰ (ਲੇਜ਼ਰ ਕਰਾਹਾ) ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤ ਨੂੰ ਇਕਦਮ ਸਮਤਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਮਤਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਇਕਸਾਰ ਲੱਗਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਨਦੀਨ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਲੇਜ਼ਰ ਲੈਵਲਰ ਨਾਲ ਖੇਤ ਸਮਤਲ ਕਰਵਾ ਕੇ ਛੇ ਫਸਲਾਂ ਲਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਖੇਤ ਸਮਤਲ ਕਰਵਾ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਲੇਜ਼ਰ ਲੈਵਲਰ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਖਰਚਾ ਕੋਈ 800 ਰੁਪੲੇ ਫੀ ੲੇਕੜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਿਛੇਤੀ ਲੁਆਈ-ਕਿਸਾਨ ਵੀਰ ਯੂ. ਪੀ., ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਕਣਕ ਦੀ ਕਟਾਈ ਲਈ ਆਈ ਲੇਬਰ ਤੋਂ ਦੋਹਰਾ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਲਈ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆਈ ਮਈ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਨਾਹ ਵਰਗਾ ਕੰਮ ਹੈ। 15 ਮਈ ਨੂੰ ਲਾੲੇ ਝੋਨੇ ਨੂੰ 7-7 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੇ 41 ਪਾਣੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਲਾਇਆ ਝੋਨਾ 30 ਪਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਪਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਝਾੜ ’ਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਮੰਦਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਲੁਆਈ 15 ਜੂਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕਰੋ।
ਝੋਨੇ ’ਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜ੍ਹਾਉਣਾ-ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਾ ਰੱਖਣਾ ਸਿਰਫ ਪਹਿਲੇ 15 ਦਿਨ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਣੀ ਜ਼ੀਰਨ ਤੋਂ ਦੋ-ਦੋ ਦਿਨ ਦੇ ਵਕਫੇ ’ਤੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਫਸਲ ਪੱਕਣ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਸਿਰਫ 25 ਪਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਪਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਝਾੜ ’ਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।
ਭਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦੋ ਦਿਨ ਦਾ ਵਕਫਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਰੇਤਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ’ਚ ਝੋਨਾ ਨਾ ਲਾਓ-ਰੇਤਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜ਼ੀਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਝੋਨੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਾਣੀ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਯੂਰੀਆ ਪੌਦੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਥੱਲੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਝੋਨੇ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੀ ਘਾਟ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਝਾੜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਈ ਕਣਕ ਨੂੰ ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਝੋਨੇ ਦੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲਾਹੇਵੰਦ ਫਸਲ ਲੈ ਲਈ ਜਾਵੇ।
ਕੁਝ ਅਹਿਮ ਨੁਕਤੇ-ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਕਿਸਾਨ ਵੀਰ ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਵੱਟਾਂ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸੌਖ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕੰਬਾਈਨ ਵੀ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਹੈ ਪਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸਰਫਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਕਨਾਲ ਦੇ ਕਿਆਰੇ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾ ਹੀ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਬਾਰਿਸ਼ ਦਾ ਵੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹੀ ਜ਼ੀਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਲਈ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਾਂ ਜਿਥੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਲੂਣਾ/ਖਾਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖਾਲਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੜ ਕੇ ਰੱਖਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੂਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖੁੱਡਾਂ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਲਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਪਾਈਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਨਾਲ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਤੋਂ ਖੇਤ ਤੱਕ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

-ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ, ਵਿਰਾਜ ਬੇਰੀ ਤੇ ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ ਅਰੋੜਾ,
ਭੂਮੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਤੇਲ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ : ਤਿਲ

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਦਿਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਤਿਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਇਕ ਮੁੱਖ ਤੇਲ ਬੀਜ ਫਸਲ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਸ ਫਸਲ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਲੱਭਦਾ ਹੈ। ਤਿਲ ਵਿਚ 40-55 ਫੀਸਦੀ ਤੇਲ, 20-25 ਫੀਸਦੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, 15 ਫੀਸਦੀ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਐਂਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ ਬੀਜ ਅਤੇ ਤੇਲ ਦੀ ਗੁਣਵਤਾ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਚਿਰ ਤੱਕ ਖਰਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ। ਤਿਲ ਦਾ ਤੇਲ ਖਾਣ ਪੱਖੋਂ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਸਾਂ ਵਿਚ ਜੰਮਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਕੋਲੈਸਟਰੋਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਰੋਤਾਜ਼ਾ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਤੇਲ ਖਾਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਲਿਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰੂਪ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਾਸਮੈਟਿਕਸ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਿਲਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮੰਗ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਿਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੇਕਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਆਹਾਰ (ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖਾਣ ਲਈ) ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਤਿਲ ਦੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋੲੇ ਇਸ ਫਸਲ ਹੇਠਾਂ ਰਕਬਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਝਾੜ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਫਸਲ ਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਸੁਚੱਜੀਆਂ ਫਸਲ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਪਣਾਅ ਕੇ ਇਸ ਫਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਪਣਾਅ ਕੇ ਤਿਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :
• ਤਿਲ ਦੀ ਫਸਲ ਚੰਗੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਰੇਤਲੀ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
• ਤਿਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਖੇਤ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਤਿਲ ਦਾ ਬੀਜ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਿਲ ਦੀ ਫਸਲ (ਖਾਸਕਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ) ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸਹਾਰ ਸਕਦੀ, ਇਸ ਲਈ ਖੇਤ ਇਕਦਮ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ 2-3 ਵਾਰ ਹਲ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਹਰ ਵਾਰ ਸੁਹਾਗਾ ਜ਼ਰੂਰ ਲਗਾਓ।
ਪੰਜਾਬੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਤਿਲ ਦੀਆਂ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ : ਟੀ. ਸੀ.-289-ਇਸ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ 210 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਤਿਲ ਨੰ: 1-ਇਸ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ 200 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਹੈ।
• ਪੌਦੇ ਇਕਸਾਰ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਅਤੇ ਗੋਡੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾ ਆਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਚ ਕਰੋ। ਇਕ ੲੇਕੜ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਇਕ ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਜ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬੀਜ ਵਿਚ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਰੇਤ, ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਬਰੀਕ ਛਾਣੀ ਹੋਈ ਰੂੜੀ ਰਲਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਚ 30 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ (ਇਕ ਫੁੱਟ) ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਰੱਖੋ। ਬੀਜ ਉੱਗਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਬੂਟੇ ਵਿਰਲੇ ਕਰ ਦਿਉ ਅਤੇ ਬੂਟੇ ਤੋਂ ਬੂਟੇ ਦਾ ਫਾਸਲਾ 15 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੱਖੋ। ਫਸਲ ਦੀ ਇਕਸਾਰ ਪਕਾਈ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਝਾੜ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬੀਜ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 4-5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਬਿਜਾਈ ਪੈਰਾਂ ਜਾਂ ਡਰਿੱਲ ਨਾਲ ਕਰੋ।
• ਸੇਂਜੂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਅੱਧ-ਜੂਨ ਵਿਚ ਭਰਵੀਂ ਰੌਣੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਥੇ ਤਿਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਵਰਖਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ’ਤੇ ਜੋ ਕਿ ਜੂਨ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਜਾਂ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤੀ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤਿਲ ਦੀ ਫਸਲ ਫਿਲੌਡੀ ਰੋਗ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਤਿਲ ਦੀ ਫਸਲ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 10 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਪਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਘੱਟ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ 14 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਤੱਤ (30 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ) ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਰਿੱਲ ਨਾਲ ਪਾਓ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ।
• ਜੇਕਰ ਫਸਲ ਨਰੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਸਲ ਉੱਗਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਗੋਡੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਦਿਉ।
• ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤਿੱਲ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਰਾਨੀ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਪਰ ਜੇਕਰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵਰਖਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸੋਕਾ ਪੈਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਣੀ ਫੁੱਲ ਪੈਣ ਤੋਂ ਫਲੀਆਂ ਬਨਣ ਵੇਲੇ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਇਸ ਫਸਲ ਨੂੰ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਵੱਢਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤਿਲ ਝੜਨ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਤਣੇ ਪੀਲੇ ਪੈਣ ਲੱਗਣ ਅਤੇ ਫਲੀਆਂ ਵੀ ਰੰਗ ਬਦਲਣ ਲੱਗਣ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਫਸਲ ਪੱਕ ਗਈ ਹੈ। ਫਸਲ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਨਰਮ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੱਢ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਪੂਲੇ ਬਣਾ ਦਿਉ। ਪੂਲਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਾ ਕੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਝਾੜਨ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਤਿਲ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

-ਵੀਰੇਂਦਰ ਸਰਦਾਨਾ, ਸ਼ਸ਼ੀ ਬਾਂਗਾ ਅਤੇ ਪਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਯੋਰਾਣ,
ਤੇਲ ਬੀਜ ਸੈਕਸ਼ਨ, ਪਲਾਂਟ ਬਰੀਡਿੰਗ, ਜੈਨੇਟਿਕਸ ਅਤੇ ਬਾਇਓਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ-141004.

ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਧਾਉਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਉਗਾਓ

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਧ ਝਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਪਰ ਲਗਾਤਾਰ ਝੋਨਾ-ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਝਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ’ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯੂਰੀਆ ਅਤੇ ਡਾਇਆ (ਡੀ. ੲੇ. ਪੀ.) ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਾਦਾਂ ਨਾਲ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਤੱਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਿਸਾਨ ਮਿਉਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ ਨੂੰ ਪੋਟਾਸ਼ ਤੱਤ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਲਘੂ ਤੱਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਿੰਕ, ਲੋਹਾ, ਸਲਫਰ ਅਤੇ ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਘਾਟ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪੈਦਾਵਾਰ ’ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਕੰਪੋਸਟ ਕਾਫੀ ਮਿਕਦਾਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ। ਕਣਕ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਸਾਉਣੀ ਰੁੱਤ ਦੀ ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਲਈ ਖਾਲੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਫਸਲ ਬੀਜ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦਾ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦਾ ਮਿਲਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਰੀ ਖਾਦ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਗੰਢਾਂ ਵਿਚਲੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਲੈ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਣ, ਢੈਂਚਾ ਅਤੇ ਰਵਾਂਹ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। 40-45 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਣ ਤਕਰੀਬਨ 6-8 ਟਨ ਹਰਾ ਮਾਦਾ\ੲੇਕੜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 1.2-1.6 ਟਨ ਸੁੱਕਾ ਮਾਦਾ\ੲੇਕੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਨਾਲ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ ਲਘੂ ਤੱਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਹਾ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼, ਜ਼ਿੰਕ ਅਤੇ ਤਾਂਬਾ ਆਦਿ ਪਾੲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਵਾਹੁਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਲਣ ਪਿੱਛੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਮੱਲੜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਹਰੀ ਖਾਦ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਚੋਖਾ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
• ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਭੌਂ-ਖੋਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਹਰੀ ਫਸਲ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਹੇਠ ਰਿਸ ਜਾਣਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਹਰੀ ਖਾਦ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਨਮੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦਾ ਸਬੰਧ ਜੋੜਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰਕੇ ਰੱਖਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹਰੀ ਖਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਕਾਫੀ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੂਟੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਹਰੀ ਖਾਦ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਾਲੀ ਫਸਲ ਜਲਦੀ ਵਧਣ ਕਰਕੇ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਬ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਨਦੀਨ ਖੇਤ ਵਿਚ ਉੱਗ ਪੲੇ ਹੋਣ, ਉਹ ਬੀਜ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਵਾਹੁਣ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਵਿਚ ਦੱਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਹਰੀ ਖਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਣ ਲਈ ਫਸਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਸੰਨ 2000 ਤੋਂ ਮੱਕੀ\ਸੋਇਆਬੀਨ-ਕਣਕ ਫਸਲੀ-ਚੱਕਰਾਂ ’ਤੇ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ ਗੲੇ। ਕਣਕ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਤਣ ਲਈ ਸਣ (20 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ) ਦੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਵਿਚ ਬਿਜਾਈ ਕਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ 40-45 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਖੇਤ ਵਿਚ ਮੱਕੀ\ਸੋਇਆਬੀਨ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 5 ਤੋਂ 7 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਬ ਦਿਉ। ਤਜਰਬੇ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦਾ ਝਾੜ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 18.6 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਅਤੇ 6.6 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਰਿਹਾ, ਜਿਥੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਇਕੱਲੇ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂਕਿ ਸਣ+ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਨਾਲ ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦੇ ਝਾੜ ਵਿਚ ਇਕੱਲਿਆਂ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 6.5 ਅਤੇ 12.1 ਫੀਸਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਮੱਕੀ\ਸੋਇਆਬੀਨ ਦੀ ਫਸਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਣਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ 1.2 ਕੁਇੰਟਲ\ੲੇਕੜ ਵੱਧ ਰਿਹਾ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ\ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਲੈਣ ਲਈ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਖਾਦ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ (50 ਕਿਲੋ\ੲੇਕੜ ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਅਤੇ 13 ਕਿਲੋ\ੲੇਕੜ ਸੋਇਆਬੀਨ ਨੂੰ) ਪਾਓ।

-ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਕਲੇਰ, ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੈਣੀ,
ਫਸਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ, ਪੀ. ੲੇ. ਯੂ., ਲੁਧਿਆਣਾ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਕੀ ਫਾਇਦੇ ਦੀ ਥਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਛੱਪੜ

ਪੇਂਡੂ ਜਨਜੀਵਨ ਵਿਚ ਛੱਪੜਾਂ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਅਤੇ ਰਹੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਨਰਕ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੱਪੜਾਂ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਜਨਜੀਵਨ ਲਈ ਬਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਉਹਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੜ੍ਹਾਂ ਵੇਲੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦਾ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਅਤੇ ਸੋਕੇ ਵੇਲੇ ਡੰਗਰਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵੀ ਇਸੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ ਦੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੱਪੜਾਂ ਵਿਚਲੀ ਕਾਲੀ ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਲੋ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਵੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੱਚੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕੇ ਨੁਹਾਰ ਬਦਲਣ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਹਰੇ ਲਾਈ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅਫਸੋਸ! ਅੱਜ ਕਰੂਪ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਇਹ ਛੱਪੜ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਜਨ ਸਾਧਾਰਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਸਿਰਦਰਦੀ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੱਪੜਾਂ ਵਿਚਲੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਵੱਡੀ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੱਪੜਾਂ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਪਖਾਨਿਆਂ ਦਾ ਮਣਾਮੂੰਹੀ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਧੜਾਧੜ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਬਦਬੂ ਮਾਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਨੇਕਾਂ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਦੁਖਾਂਤਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਅਣਮਿਣੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨੀ ਬੈਠੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਛੱਪੜਾਂ ਵਿਚ ਨਹਾਉਣ ਲਈ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਕਿ ਇਹ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ ਪਸ਼ੂ ਸੜਾਂਦ ਮਾਰਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪੀ ਕੇ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹੇੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਦੁਧਾਰੂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ’ਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਨਵੀਂ ਪੰਚਾਇਤ ਵੱਲੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰਨੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਵਾਰ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪੲੇ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਖਰਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਪਰਨਾਲਾ ਉਥੇ ਦਾ ਉਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਗੇ ਛੱਪੜਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬਰਸਾਤੀ (ਆਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ) ਪਾਣੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਕੇ ਉਛਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੁੜ ਫਿਰ ਗਲੀਆਂ-ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰਨੀਆਂ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਖਰਚ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿਅਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਲਈ ਉੱਚੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰਨੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹੋਰ ਵੀ ਗਲੇ ਦੀ ਹੱਡੀ ਬਣ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੀਵੇਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਣਲੋੜੀਂਦੇ ਵੱਡੇ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਮੁੱਖ ਲੋੜ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੂਰਨ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਲੀਆਂ, ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੁੱਟਣ ਅਤੇ ਬਣਾਉਣ ’ਤੇ ਖਰਚੇ ਜਾਂਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪੈਸੇ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਸਲ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਕੀ ਹੋਵੇ? ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਤਰਜੀਹਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਜਨਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ) ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਛੱਪੜਾਂ ਵਿਚਲੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਠੋਸ ਉਪਰਾਲੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਲੀਕੇ, ਜਿਸ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਛੱਪੜਾਂ ’ਤੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਇਕ-ਇਕ ਮੁਫਤ ਮੋਟਰ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰੇ ਅਤੇ ਯੋਗ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕਸੀਦ ਕੇ ਵੱਡੇ ਗੈਬ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਧੀਨ ਖਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਇਸ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੀ ਗੈਬ ਬਣਾ ਕੇ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਛੱਡਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬੇਹੱਦ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਕਦਮ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਵਿਚਲਾ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

-ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿਲਾਸਪੁਰ,
ਨਿੱਜੀ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰੇਰਕ, ਬਿਲਾਸਪੁਰ (ਮੋਗਾ)।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਡੀਜ਼ਲ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਬੀਜਣ ਦੀ ਲੋੜ

ਜਟਰੋਫਾ (ਡੀਜ਼ਲ ਪੌਦਾ) ਇਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਪੌਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਡੀਜ਼ਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਡੀਜ਼ਲ, ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਡੀਜ਼ਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 80 ਫੀਸਦੀ ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਹ ਫੀਸਦੀ ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਘੱਟ ਫੈਲਾਅ ਕੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਜਿਵੇਂ ਨਿੰਮ, ਮਹੂਆ ਅਤੇ ਅਰਿੰਡੀ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵੱਲ ਘੱਟ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਤੇਲ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਮੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਮਤ ਵੀ ਚੰਗੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਟਰੋਫੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬੈਂਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਤੀਹ ਫੀਸਦੀ ਸਬਸਿਡੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਤੇਲ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਪੰਝੀ ਰੁਪੲੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲਿਟਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਕੀਮਤ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਬਾਇਉ ਡੀਜ਼ਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਬੀਜ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਸਵਰਗ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਕਿਉਂਕਿ ਜਟਰੋਫੇ ਦੇ ਬੀਜ ਸੌ ਰੁਪੲੇ ਕਿਲੋ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲੈਣ ਲਈ ਦੋ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਜਟਰੋਫੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਘਬਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਇਸ ਪੌਦੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਕਿੰਨੇ ਗੁਣਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਹੋਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਭਲਾ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦਿਆਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੇ ਇਸ ਬਾਇਉ ਡੀਜ਼ਲ ਪੌਦੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵੱਲ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਟਰੋਫੇ ਦੀ ਮੰਡੀਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਇਓ ਡੀਜ਼ਲ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਬੇਕਨਜ਼ ਨੇ ਲਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਹੋਰ ਨਵਿਆਉਣ ਲਈ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਆਸਟਰੀਆ ਨਾਲ ਗੰਢ ਪਾਈ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਇਉ ਡੀਜ਼ਲ ਪੌਦੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਮੁਨਾਫੇ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੈਕਟ ਫਾਰਮਿੰਗ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਨਿਕਟ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਬਾਇਉ ਡੀਜ਼ਲ ਪੌਦੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਲੀਹਾਂ ’ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਰਖੇਜ਼ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਮੁਕਤ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਉਪਰਾਲੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭਲਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਵੇਗਾ।
-ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਬੱਧਣ,
527, ਅਰਬਨ ਅਸਟੇਟ, ਫੇਸ ਨੰ: 2, ਜਲੰਧਰ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਦਬੇ ਹੋੲੇ ਹਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 65 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਸਾਨ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ 65 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਦਬੇ ਹੋੲੇ ਹਨ। ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਆਂਧਰਾ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਅੱਗੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਸੰਸਦ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਇਹ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆੲੇ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਪਲ ਸਰਵੇ ਆਰਗੇਨਾੲੀਜੇਸ਼ਨ ਨੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸਰਵੇ ਕਰਨ ੳੁਪਰੰਤ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ 48.6 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੲੀ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਲ 2003 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 30 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ 52.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ 53 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਸਾਨਾਂ ਸਿਰ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ 24 ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ 82.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੲੀ ਹਨ, ਜੋ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ `ਤੇ ਹੈ। ਜਦੋਂਕਿ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ 74.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਦਬੇ ਹੋੲੇ ਹਨ।
ਸਰਵੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ 2003 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ 8289 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ `ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ 3940 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ `ਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ 2047 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੁਕਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 30 ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 2003 ਵਿਚ 13, ਸਾਲ 2004 ਵਿਚ 11, ਸਾਲ 2005 ਵਿਚ 6 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਲੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਿਸਾਖੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵੱਧਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਰੀਬ 10 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਲੲੀਆਂ। ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਤੱਥ ਨੂੰ ਘੱਟ ਦਿਖਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਖਾਦ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਖੇਤੀ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲੲੀ ਇਕ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਗਠਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਇੰਦਰਾਗਾਂਧੀ ਇੰਸਟੀਚਿੳੂਟ ਆਫ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਰਿਸਰਚ ਮੁੰਬੲੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਪ੍ਰੋ. ਆਰ. ਗਾਂਧੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ
(ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ

Sikh Farmers Tapping European markets

Please read article at

Real Post:
http://www.sikhsangat.org/news/publish/asia/Sikh_Farmers_Tapping_European_markets_09832.shtml

ਘੋਰ ਸੰਕਟ ਵਿਚ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ 2 ਤੋਂ 3 ਕਿਲੇ ਤੱਕ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਹੁਣ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਉੱਪਰੋਂ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਵਾਲਾ ਕਿਸਾਨੀ ਸੁਭਾਅ। ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਖਰਚ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ-ਪੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੁਝ ਵਧ ਹੀ ਗੲੇ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਲਗਭਗ ਭੋਗ ਹੀ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਗ਼ੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਮੌਤਾਂ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਿਹਾਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਸਬੰਧੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੋ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿਚ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਵਿਚ ਡਾ: ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ।

ਕਿਸਾਨੀ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਹਨ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਦੀਆਂ ਹਨ? ਇਹ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੱਖ ਘੋਖਣ ਤੇ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਸਰਵੇ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਰਵੇ ਸਾਲ 2006 ਸਬੰਧੀ ਹੈ। ਇਕ ਫਾਰਮ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਕਰਜ਼ੇ, ਦਾਜ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕਲੇਸ਼ ਜਾਂ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਸਬੰਧੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵੇਰਵੇ ਲੲੇ ਗੲੇ। ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸੀ ਗਈ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਧਿਆਪਕ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਫਾਰਮ ਉਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਨੋਟ ਹੈ। ਇਹ ਫਾਰਮ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਤਸਦੀਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੱਟੀ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ 72 ਪਿੰਡਾਂ ਸਬੰਧੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ 72 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1770 ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚੋਂ 35 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਦਾਜ ਕਾਰਨ 27 ਮੌਤਾਂ ਹਨ। ਘਰੇਲੂ ਕਲੇਸ਼ ਜਾਂ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 90 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਕਾਰਨ 342 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਕਰਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਪੈਂਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ (1770) ਦਾ 2 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ਇਸਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਹੀ ਦਾਜ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ 10 ਗੁਣਾਂ ਵੱਧ ਮੌਤਾਂ ਨਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਇਹ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ ਦਾ 19 ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅੱਠਾਂ ਸਾਲਾਂ (1998-05) ਵਿਚ ਕਰਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 2116 ਹੈ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 264 ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਸਬੰਧੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁੱਲ 12329 ਪਿੰਡ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਪਿੱਛੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਇਕ ਮੌਤ (ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ) ਬਣਦੀ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦੀ ਫੀਸਦੀ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਪਿੰਡਾਂ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵੱਡੇ ਅੰਕੜੇ ਨੂੰ ਹੀ ਵੱਡਾ ਸੱਚ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਬਾਕੀ ਮੌਤਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਤੋਂ।
ਪਰ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਹੈ। ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਭਾਵੁਕ ਪੱਖ ਵੀ ਹਨ। ਮੌਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ, ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ। ਅੱਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੋਨੇ-ਕਣਕ ਦੀ ਉਪਜ ਵਿਚ ਖੜੋਤ ਹੈ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਉਮਰ ਹੰਢ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿਚ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਸਾਡਾ ਕੁਦਰਤੀ ਤਵਾਜਨ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਮੁੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਹਰਿਆਵਲ ਨੂੰ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਡਾਕਾ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪੰਛੀਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਰੈਣ-ਬਸੇਰੇ ਖਤਮ ਹੋ ਗੲੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਬੈਲ, ਗਾਵਾਂ, ਮੱਝਾਂ ਤੇ ਖੇਤੀ ਸਹਾਇਕ ਪਸ਼ੂ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹੁਣ ਬਾਹਰੋਂ ਆੲੇ ਗੁੱਜਰ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਇੱਜੜਾਂ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਵੇਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਖਾਤਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਵਾਰੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਨੇ ਜ਼ਹਿਰ ਫੈਲਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਾ ਉੱਜੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਉਜਾੜਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਰਬਾਦੀ ਵਿਚੋਂ ਬਰਬਾਦੀ ਹੀ ਨਿਕਲਣੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਂਵਾ ਤੋਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ‘ਜੇਹਾ ਬੀਜੋ ਤੇਹਾ ਵੱਢੋ।’ ਖੇਤੀ ਗ਼ੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਖਰਚੀਲੀ ਵੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਲਾਗਤਾਂ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਜੀਵੰਤ ਰਹੇ? ਇਸ ਦਾ ਧੰਦਾ ਕਿਵੇਂ ਰੋਟੀ-ਰੋਜ਼ੀ ਦੇਵੇ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਲੱਗੇ? ਇਹ ਅਹਿਮ ਮੁੱਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਦੋ ਤੋਂ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਕਿੱਲੇ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਦਰ-ਗੁਜ਼ਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਨਾਲੇ ਫਿਰ ਇਹ ਕਿਸਾਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਬੁੜ੍ਹੇ-ਬੁੜ੍ਹੀ ਦੇ ਮਰਨੇ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਵੀ ਲਾਉਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਵੀ ਮੈਰਿਜ ਪੈਲੇਸਾਂ ਵਿਚ ਕਰਨੇ ਹੋੲੇ। ਹੁਣ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਵੀ ਫੈਸ਼ਨ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰੀਦਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਦਾਜ ਵਿਚ ਸਕੂਟਰ\ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਦੇਣ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਹਨ। ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਆਮਦਨ ਵਸੀਲਾ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ ਇਕ ਚਾਰ ਕਿੱਲੇ ਵਾਲਾ ਕਿਸਾਨ ਹੈ। ਇਕ ਕਿੱਲੇ ਦੀ ਕਣਕ ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਤੇ ਬੀਜ ਪਾਉਣ ਲਈ ਰੱਖਣੀ ਹੈ। ਇਕ ਕਿੱਲੇ ਦੀ ਕਣਕ ਦਾ ਖਾਦ, ਦਵਾਈਆਂ ਜਾਂ ਵਾਹੀ ਉਤੇ ਖਰਚ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਧਾ ਕਿੱਲਾ ਪੱਠੇ ਬੀਜ ਲੲੇ। ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਡੇਢ ਕਿੱਲਾ ਕਣਕ ਦਾ। ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਕਣਕ ਨਿਕਲੀ ਪੱਚੀ ਕੁਇੰਟਲ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਉਪਜ ਹੋਈ ਇੱਕੀ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ। ਮੰਨ ਲਓ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਖਰਚ ਢਾਈ-ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪੲੇ ਹੈ। ਇਹ ਖਰਚ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਲਗਭਗ ਅਠਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪੲੇ। ਇਹ ਆਮ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦਾ ਖਰਚ ਹੈ। ਹੁਣ ਕਿਸਾਨੀ ਬਾਕੀ ਸਮਾਜਿਕ ਝਮੇਲਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਨਿਪਟੇ? ਇਕ ਭੱਠੇ ਉਤੇ ਇਕ ਆਮ ਪਥੇਰੇ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਸਾਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਪਥੇਰਿਆਂ ਦੀ 70-80 ਹਜ਼ਾਰ ਵੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਾਂ ਪਥੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਮਾੜੀ ਹੋਈ ਪਈ ਹੈ। ਹਾਂ, ਇਸ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ। ਕਿਸਾਨੀ ਵਿਚ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਮੋਬਾਈਲ ਤੇ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਖਰਚੇ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਬਿਮਾਰੀ ਵੱਖਰੀ, ਬੁੜ੍ਹੇ-ਬੁੜ੍ਹੀ ਦਾ ਮਰਨਾ ਵੱਖਰਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀ ਉਤੇ ਵੀ ਖਰਚ ਕਰਨੇ ਹੋੲੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਝ ਸਮੇਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵਾਂਗ ਘੋੜੀ ’ਤੇ ਵੀ ਚੜ੍ਹਨਾ ਹੋਇਆ। ਜੱਟ ਨੇ ਜਟਕੀ ਹਉਮੈ ਤਹਿਤ ਕਦੇ ਬੜ੍ਹਕ ਵੀ ਮਾਰਨੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਪੀਣੀ ਹੋਈ। ਫਿਰ ਥਾਣੇ-ਕਚਹਿਰੀ ਵੀ ਜੱਟਾਂ ਸਿਰੋਂ ਹੀ ਚੱਲਣੇ ਹੋੲੇ। ਮਹਿਕਮਿਆਂ ਦੀ ਵੰਗਾਰ ਵੱਖਰੀ ਹੋਈ। ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਲਈ ਜੋ ਫੜ-ਫੜਾ ਕੇ ਜਾਂ ਕਰਜ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੋੜਨ ਦੀ ਇਸ ਵਿਚ ਤੌਫ਼ੀਕ ਜਾਂ ਸਮਰੱਥਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ। ਜੱਟ ਕਰੇ ਕੀ? ਹੋਰ ਕਿਹੜਾ ਧੰਦਾ ਅਪਣਾਵੇ? ਕੀ ਵੱਖਰਾ ਬੀਜੇ? ਉਸ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਕਰੇ ਕੀ? ਕਿਸਾਨੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਜੂੜ ਵੱਜਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦ ਰਾਹ ਜਾਂ ਹੱਲ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਹਲ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਨਸ਼ੇ ਹਨ। ਨਸ਼ਾ ਆਮ ਲੋੜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਤੇ ਵੱਧ ਖਰਚ ਹੈ। ਜੋ ਕਿਸਾਨੀ ਵਿਚ ਲਾਹਨਤ ਤੇ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਮੌਤਾਂ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਗੁਰਬਤ ਵੀ। ਕਿਸਾਨੀ ਕਿੱਤਾ ਪਛੜੇਵੇਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਯੂਨਿਟ ਤਾਂ ਅਸਲੋਂ ਹੀ ਸਾਹ ਵਰੋਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਕ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਸੀਮਤ ਹਨ। ਦੂਜਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਖਰਚੀਲੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬੌਧਿਕ ਨਾਲੋਂ ਲਾਹਪ੍ਰਵਾਹ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਾਦਰ\ਦਲੇਰ ਵੱਧ ਹਨ, ਪਰ ਸਿਆਣੇ ਇਸ ਤੋਂ ਘੱਟ। ਇਹ ਵਿੱਤ ਨਹੀਂ ਵਾਹ-ਵਾਹ ਖੱਟਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਮਸਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਇਕ ਅੱਧ ਆਸਰੇ ਨਾਲ ਹੱਲ ਹੋਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਮਾਸਟਰ ਪਲਾਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੋਵੇ। ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਜ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਹੋਵੇ। ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀ ਵਾਹੀ ਲਈ ਸੰਦਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਰਾ ਹੋਵੇ। ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਜਾਂ ਕੋਚਿੰਗ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੋਣ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਮਨ (ਮਾੲੀਂਡ) ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਾਵ ਇਸ ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦਾ ਜਿਹੜੇ ਕਿੱਤਿਆਂ ਤੇ ਰਸਮਾਂ ਵਿਚ ਭਲਾ ਹੈ? ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਹਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਉੱਖੜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨੀ ਗਰੀਬ ਤੋਂ ਕੰਗਾਲ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਦਿਆ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਿੱਤਾ ਮੁਖੀ ਵਿਦਿਆ ਨਾਲ ਹੀ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਕੋਹੜ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਵਿਦਿਆ ਪੱਖੋਂ ਪਿੰਡ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਵੱਖਰੀ ਤੇ ਨਿਆਰੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿਦਿਆ ਪੱਖੋਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਘਿਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ।
ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਮਾਰ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਉਪਜ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਕਾਰਨ ਵੀ। ਇਹ ਗਰੀਬੀ ਵਿਚ ਵਕਤੀ ਰੁਮਾਂਸ ਹਨ। ਝਟਪਟ ਦਾ ਮਨਪਰਚਾਵਾ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਜਿਊਣਯੋਗ ਹੋਣ ਦਾ ਦਿਲਾਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪਲਚਵੇਂ ਸੁਪਨੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਥੁੜ੍ਹ ਦੀ ਉਪਜ ਹਨ। ਇਹ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਕੁਝ ਅਮੀਰੀ ਪਲ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੁਆੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹਨ। ਘਰੇਲੂ ਕਲੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹਨ। ਸਮਾਜਿਕਤਾ ਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਖਤਰਨਾਕ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ? ਕੌਣ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ? ਕੌਣ ਵੇਚਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਇਹ ਆਮ ਬੰਦੇ ਦਾ ਧੰਦਾ ਜਾਂ ਕਿੱਤਾ ਹੈ? ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੇ ਤਾਕਤਾਂ ਹਨ? ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ੲੇਡੀ ਵੱਡੀ ਫੋਰਸ ਹੈ। ਇਕ ਨਹੀਂ ਕਈ ਫੋਰਸਾਂ ਹਨ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਹਨ। ਜੱਜ ਤੇ ਵਕੀਲ ਵੀ। ਗੱਲ ਕੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਰਕਾਰੀ-ਤੰਤਰ ਹੈ। ਭਾਵ ਲੰਮਾ-ਚੌੜਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਦੀਆਂ ਵਿਰਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰ-ਕੇ ਨਸ਼ੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਝ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਕਿੱਤਾ ਹਨ। ਇਹ ਪਹੁੰਚ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਕਾਰਨਾਮਾ ਵੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਮੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸ਼ਾਨ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਟੇਜੀ ਗਾਇਕ ਇਸ ਪਾਸੇ ਲੱਗੇ ਹੋੲੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਪਾਸੇ ਨਿਕੰਮਾ ਕੰਮ ਬੜਾ ਕਮਾਲ ਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਭਾਵ ਬੋਧ ਵਿਚ ਇਹ ਸ਼ਾਨ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ)
-ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਸਰਹਾਲੀ (ਤਰਨ ਤਾਰਨ)।

(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਵਿੱਚੋਂ)

ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਲੀਹਾਂ ’ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਤੋਰੀੲੇ?

ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਲਿਆਕਤ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਨਾਜ ਭੰਡਾਰ ਬਣਦੇ-ਬਣਦੇ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੇ ਭੜੋਲੇ ਖਾਲੀ ਨਾ ਕਰੀੲੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਘਟ ਰਿਹਾ ਜੀਵਕ ਮਾਦਾ ਫਸਲ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਘਟਾਵੇਗਾ। ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਤੱਤ ਖੇਤੀ ਘਣਤਾ ਕਾਰਨ ਖੁਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਢੈਂਚਾ, ਸਣ ਅਤੇ ਗੁਆਰਾ ਬੀਜ ਕੇ ਹਰੀ ਖਾਦ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਤੱਤ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਵਧਾਓ। ਦੇਸੀ ਰੂੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋ। ਰਾੲੀਜ਼ੋਬੀਅਮ ਅਤੇ ਅਜੋਟੋਬੈਕਟਰ ਵਰਗੀਆਂ ਬਾਇਓ ਖਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋ। ਖੰਡ ਮਿੱਲਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਵੀ ਖਾਦ ਵਾਂਗ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਜਲ ਸੋਮਿਆਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਖੋਰਨ ਵਾਲੇ ਝੋਨੇ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬੀਜਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਓ। ਸਿਆਣੇ ਆਖਦੇ ਨੇ, ੲੇਕ ਨੇ ਕਹੀ ਦੂਸਰੇ ਨੇ ਮਾਨੀ, ਦੋਵੇਂ ਬਣ ਗੲੇ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ। ਅੱਜ ਦਾ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਕੋਚ ਨਾਲ ਵਰਤੀੲੇ, ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਚੇਤੇ ਰੱਖੀੲੇ ਕਿ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਫਸਲ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਮੰਗਦੀ ਹੈ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਬਾਸਮਤੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਰਾਹ ਤੁਰੀੲੇ।
ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਣਕ ਦਾ ਨਾੜ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਵੀ ਅਸੀਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਸਾੜੀੲੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਹੀ ਪਲੀਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਸਗੋਂ ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਦੀ ਉਪਜ ’ਤੇ ਵੀ ਮੰਦਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਰੋਕੋ। ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ ਪਰਖ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਓ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਵਰਤੋਂ 85 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 213 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਵੀ ਖੇਤੀ ਖਰਚੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾੲੀਟ੍ਰੇਟ ਤੱਤ ਦਾ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਖੁਰ-ਖੁਰ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਜਾਣਾ ਸਾਡੇ ਲੲੀ ਵੱਡੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ। ਜੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪੀਣ ਲੲੀ ਹੀ ਨਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ ਤਾਂ ਕਿਧਰ ਜਾਵਾਂਗੇ?
ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲੲੀ ਸਰਬਪੱਖੀ ਕੀਟ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਧੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਤੀੲੇ। ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਫਸਲਾਂ ਤੋਂ ਘਟਾੲੀੲੇ। ਸਰਬਪੱਖੀ ਕੀਟ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਧੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਰਮੇ ਦੀਆਂ ਬੀ. ਟੀ. ਕਿਸਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘਟਾੲੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਸੁਚੇਤ ਹੋੲੀੲੇ। ਨਰਮੇ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਦੀਨ ਮਾਰਨ ਲੲੀ ਵੀ ਬਹੁਤੀਆਂ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਫਸਲ-ਚੱਕਰ ਬਦਲ ਕੇ ਵੀ ਨਦੀਨ ਘਟਾੲੀੲੇ। ਹੱਥੀਂ ਗੋਡੀ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰੀੲੇ ਨਾ।
ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਪੈਲੀਆਂ ਵਿਚ ਵਾਹ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵੇਲੇ 18 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ 4 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਕਣਕ ਦਾ ਨਾੜ ਹਰ ਸਾਲ ਸਾੜਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਿਆ ਕਰੀੲੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਤਮਘਾਤੀ ਰਾਹ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਵੇਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਢਕਣ ਲੲੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ ਰਾਹੀਂ ਝੋਨੇ ਵਾਲੀਆਂ ਪੈਲੀਆਂ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੁਣ ਸੰਭਵ ਹੈ।
ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਦੇ ਪਕਵਾਨ ਬਣਾਉਣੇ ਵੀ ਸਿੱਖੀੲੇ। ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਐਗਰੋ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟ ਲਾ ਕੇ ਝੋਨੇ ਤੋਂ ਚੌਲ, ਕਣਕ ਤੋਂ ਆਟਾ ਅਤੇ ਮਸਾਲਾ ਪੀਸਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਫਲਾਂ ਤੋਂ ਅਚਾਰ, ਮੁਰੱਬੇ, ਚਟਣੀਆਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਡੱਬਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟੀੲੇ ਨਾ, ਪੂਰਾ ਮੁੱਲ ਵੱਟ ਕੇ ਵੇਚੀੲੇ।
ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਬਗੀਚੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪਛਾਣੀੲੇ। ਮਾਚਸ ਦੀ ਡੱਬੀ ਅਤੇ ਲੂਣ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਰਸੋੲੀ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਸੌਦਾ ਤੁਹਾਡੀ ਤਿੰਨ ਕਨਾਲ ਦੀ ਬਗੀਚੀ ਵਿਚ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸੂਬੇ ਦੇ 10 ਲੱਖ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਕਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਬਗੀਚੀ ਬੀਜਣ ਦੀ ਸੋਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਣਕ-ਝੋਨਾ ਫਸਲ ਚੱਕਰ ਹੇਠੋਂ 1.5 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬਾ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਹਿੰਗੇ ਮੁੱਲ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਆਪ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਹੋੜ ਵੀ ਤਿਆਗੀੲੇ। ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾ ਸੋਚ ਦਾ ਪੱਲਾ ਫੜਨ। ਸਹਿਕਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਕੇ ਮਹਿੰਗੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਪੈਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀੲੇ। ਬੈਂਕ ਦੇ ਵਿਆਜ ਤਾਰਦਿਆਂ ਉਮਰ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਖਰਚੇ ਨਾਲ ਮਸ਼ੀਨੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਧਾਰਨ ਕਰੀੲੇ। ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾ ਕੇ ਵੇਚਣ ਵੱਲ ਤੁਰੀੲੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਕਮਾੲੀ ਵੀ ਵਧੇਗੀ ਅਤੇ ਖਰਚੇ ਵੀ ਘਟਣਗੇ। ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਤੁੰਗਵਾਲੀ ਦੇ ਮਧੂਮੱਖੀ ਪਾਲਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇ ਝੰਡੇ ਗੱਡੇ ਹਨ। ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਹਲਦੀ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੇ ਹਲਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਸੈਸਿੰਗ ਨੂੰ ਸਹਿਕਾਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਮੁਨਾਫਾ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ?

-ਡਾ: ਨਛੱਤਰ ਸਿੰਘ ਮੱਲ੍ਹੀ,
ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਪਸਾਰ ਸਿੱਖਿਆ।
(ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ-)

ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਖ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ

ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਖ, ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਨਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸੌਖਾ ਢੰਗ ਹੈ।
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਖ-(ੳ) ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਰਲੀ 6 ਇੰਚ ਸਤਹ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾੲੀਆਂ ਲੲੀ ਪਰਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ :
• ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣਤਰ-ਇਸ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਨਾਪ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਰੇਤਲੇ, ਭਲ ਅਤੇ ਚੀਕਣੇ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਹਵਾਖੋਰੀ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਜ਼ੀਰਨਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।
• ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਖਾਰੀ ਅੰਗ-ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅਤੇ ਖਾਰੇਪਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾ ਖਾਰੀ ਅੰਗ 6.5 ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਠੀਕ ਝਾੜ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਚੂਨਾ ਪਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਠੀਕ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾ ਖਾਰੀ ਅੰਗ 6.5 ਤੋਂ 8.7 ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾ ਖਾਰੀ ਅੰਗ 8.8 ਤੋਂ 9.3 ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਲਕੀਆਂ ਖਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਝਾੜ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਖਾਰੇ ਅੰਗ ਦੀ ਪਰਖ, ਹਰੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਖਿਲੇਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਜੀਵਕ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਖਾਰੀ ਅੰਗ 9.3 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਿਪਸਮ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਆਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਲੂਣ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਲੂਣੇਪਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ 1 : 2 ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਲੲੇ ਗੲੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀ ਚਾਲਕਿਤਾ 0.8 ਮਿਲੀ ਮਹੋਜ਼ੀ\ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਠੀਕ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਵਾਲੀ ਚਾਲਕਿਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਲੂਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਝਾੜ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਫਸਲ ਦੀ ਠੀਕ ਚੋਣ, ਸਿੰਚਾੲੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਆਦਿ ਦੇ ਯੋਗ ਢੰਗ ਅਪਣਾੲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਰੀ ਖਾਦ, ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਾਫੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ।
• ਜੀਵਕ ਮਾਦਾ-ਮਿੱਟੀ ਪਰਖ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣਯੋਗ ਨਾੲੀਟ੍ਰੋਜਨ ਦਾ ਸੂਚਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਹੋਰ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਕੲੀ ਹੋਰ ਭੌਤਿਕ-ਰਸਾਇਣਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਕ ਮਾਦੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਨਾੲੀਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਤੱਤ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਵਧਾੲੀ ਜਾਂ ਘਟਾੲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਜੀਵਕ ਮਾਦੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 0.4 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ, 0.40 ਤੋਂ 0.75 ਫੀਸਦੀ ਅਤੇ 0.75 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਵੇ, ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਘੱਟ, ਦਰਮਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਧ ਜੀਵਕ ਮਾਦੇ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਤੋਂ ਦਰਮਿਆਨੀ ਹੈ।
• ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਫਾਸਫੋਰਸ-ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਤੱਕ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ, 5 ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਧਮ, 9 ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ 20 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਾਸਫੋਰਸ ਤੱਤ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 2-3 ਸਾਲ ਤੱਕ ਛੱਡੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਪਰਖ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਹੀ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਜੀਵਕ ਮਾਦੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 0.6 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਾਸਫੋਰਸ ਖਾਦ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਘਟਾੲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
• ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪੋਟਾਸ਼-ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਤੱਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਤੱਤ 55 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ, ਨੂੰ ਘਾਟ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੋਖੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਲੂ ਅਤੇ ਗਾਜਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਫਸਲਾਂ ਲੲੀ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰਕੇ ਪੈਸੇ ਬਚਾੲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵੱਡੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲਘੂ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਪਰਖ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਘਾਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਕ, ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਮੈਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਪਰਖ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਪਰਖ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਪਦ ਸੰਕੇਤ ਰੂੜੀ ਅਤੇ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਅਤੇ ਬਰਾਨੀ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਖਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
-ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਤੇ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸਰੋਆ,
ਭੂਮੀ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ।

(ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਲੲੀ ਯੰਤਰ ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ

ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲੲੀ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਾ ਰੱਖ ਕੇ ਕਾਫੀ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਖਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸੁਘੜ ਅਗਵਾੲੀ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਹਫਤੇ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਾ ਰੱਖਣ ਉਪਰੰਤ ਪਾਣੀ ਜ਼ੀਰਨ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸਿੰਚਾੲੀ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ 34 ਫੀਸਦੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ। ਹੁਣ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਝੋਨੇ ਲੲੀ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 20 ਫੀਸਦੀ ਹੋਰ ਘਟਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭੂਮੀ ਵਿਚਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪੌਦੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕੋ ਜਿੰਨਾ ਪਾਣੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਫਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧੀ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕੁਲ ਮਾਤਰਾ ’ਤੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ (ਸਕਸ਼ਨ) ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਕ ਸਕਸ਼ਨ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚਲੇ ਕੁਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਭਾਰੀਆਂ ਮਿੱਟੀਆਂ ਵਿਚ ਮੈਰਾ ਜਾਂ ਰੇਤਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਫਸਲ ਦੀ ਸਿੰਚਾੲੀ ਲੲੀ ਢੁਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲੲੀ ਇਹ ਵਿਧੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ।
ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਸੈਰਾਮਿਕ ਕੱਪ, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਟਿਊਬ ਅਤੇ ਗੇਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਯੰਤਰ ਹੈ। ਬਰੀਕ-ਬਰੀਕ ਸੁਰਾਖਾਂ ਵਾਲੇ (ਸੈਰਾਮਿਕ) ਕੱਪ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਟਿਊਬ ਰਾਹੀਂ ਗੇਜ਼ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਕਸ਼ੀਦ ਕੀਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯੰਤਰ ਵਿਚਲਾ ਪਾਣੀ ਬਰੀਕ ਸੁਰਾਖਾਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪ ਰਾਹੀਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਘਟਦਾ ਹੈ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਯੰਤਰ ਵਿਚਲਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋੲੀ ਸਕਸ਼ਨ ਗੇਜ਼ ’ਤੇ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣ ਲੲੀ ਯੰਤਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਮੋਟਾੲੀ ਵਾਲੀ ਟਿਊਬ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵਿਚ 15-20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਗੱਡ ਕੇ ਲੰਬਾ ਸੁਰਾਖ ਬਣਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਰਾਖ ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਘੋਲ ਪਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਨੂੰ ਇਸ ਸੁਰਾਖ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੰਤਰ ਹੇਠਲਾ ਕੱਪ ਘੋਲ ਤੱਕ ਡੂੰਘਾ ਚਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਰਾਖ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲੲੀ ਯੰਤਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿਚ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਵਿਚਲੀ ਸਕਸ਼ਨ ਜਾਣਨ ਲੲੀ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਉਪਰੰਤ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗੇਜ਼ ਦੀ ਪੜ੍ਹਤ 150 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ’ਤੇ ਹੀ ਪਾਣੀ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਟਿਊਬ ਵਿਚਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਦੋ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਕਸ਼ੀਦ ਕੀਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲੲੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਗੇਜ਼ ਦੀ ਥਾਂ ਦੋ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲੀ ਪੱਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਛੋਟੀ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਹਰੀ ਪੱਟੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਝੋਨੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਹਰੀ ਤੋਂ ਪੀਲੀ ਪੱਟੀ ਵਿਚ ਆਉਣ ’ਤੇ ਹੀ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ਟੈਂਸ਼ੀਓਮੀਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਮੇਂ ਯੰਤਰ ਵਿਚ ਹਵਾ ਨਾ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਤ੍ਰੇੜਾਂ ਨਾ ਪੈਣ ਦੇਣ ਲੲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਣੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਵਿਧੀ ਭਾਵ ਪਾਣੀ ਜ਼ੀਰਨ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸਿੰਚਾੲੀ ਕਰਨ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਝਾੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਪਾਣੀ ਦੀ 20 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

-ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ, ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਅਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੁੱਕਲ,
ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ।

(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ)

ਝੋਨੇ ਦੀ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਤਬਾਹੀ

1993-2003 ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 55 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਥੱਲੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇਹ ਗਿਰਾਵਟ ਵਧ ਕੇ 74 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੋ ਗੲੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਹੈ। 10 ਮੲੀ ਨੂੰ ਲਗਾੲੇ ਗੲੇ ਝੋਨੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਸਾਲਾਨਾ 60 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ 10 ਜੂਨ ਨੂੰ ਲਗਾੲੇ ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਇਹ ਗਿਰਾਵਟ ਸਿਰਫ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ 20 ਜੂਨ ਨੂੰ ਲਗਾੲੇ ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਇਹ ਗਿਰਾਵਟ ਬਿਲਕੁਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ 1 ਜੁਲਾੲੀ ਨੂੰ ਲਗਾੲੇ ਝੋਨੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆੲੀ 10 ਜੂਨ ਦੀ ਥਾਂ 15 ਜੂਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ 1970 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਝੋਨੇ ਦੀ ਬਿਜਾੲੀ ਜੁਲਾੲੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੁਣ ਹਵਾ ਦੀ ਨਮੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗੲੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਝੋਨੇ ਦੀ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਉੱਤੇ ਤਣੇ ਦੇ ਗੜੂੰੲੇਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਖੋਜ ਨਤੀਜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਝੋਨੇ ਦੀ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਕਾਰਨ ਜੁਲਾੲੀ-ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਤਣੇ ਦੇ ਗੜੂੰੲੇਂ ਦੀਆਂ 5-6 ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ-ਸਿਰ ਬਿਜਾੲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਲੲੀ ਵੱਡੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਵਧੇ ਕੀੜੇ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨਾ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਵਿੱਖ ਨਾਲ ਹੀ ਖਿਲਵਾੜ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਸਗੋਂ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਬਿਜਾੲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਦੇ ਹਮਲਾਵਰ ਕੀੜੇ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝਾੜ ਵੀ ਘਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਗੇਤੀ ਫਸਲ ’ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋੲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਬੀਜੀ ਫਸਲ ਉੱਪਰ ਹਮਲੇ ਕਾਰਨ ਘਟਣ ਵਾਲੇ ਝਾੜ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲੲੀ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਕਿਸਾਨ ਫਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾੲੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਜਿਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ 15 ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾੲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾੲੀਚਾਰਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਕੇ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਬਿਜਾੲੀ ਕਰਵਾਉਣ ਲੲੀ ਰਜ਼ਾਮੰਦ ਹੋਣ।
ਸਾਲ 1973 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਰਫ 3 ਫੀਸਦੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਹਿ 30 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 30 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇਹ ਸਤਹ 70 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ 2023 ਤੱਕ ਇਹ ਸਤਹ ਦੇ 160 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਬਹੁਤੇ ਨਲਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਵਾਬ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜੇ ਹਾਲਾਤ ਇੰਜ ਹੀ ਰਹੇ ਤਾਂ ਖੇਤੀ ਤਾਂ ਦੂਰ ਰਹੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਪੀਣ ਲੲੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਤਰਸਣਗੇ।
ਸਬਮਰਸੀਬਲ ਪੰਪਾਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਕੱਢਣਾ ਨਾ ਕੋੲੀ ਸਦੀਵੀ ਹੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਆਣਪ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ 40 ਫੀਸਦੀ ਰਕਬੇ (ਪੱਛਮੀ-ਦੱਖਣੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ) ਵਿਚ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਮਾੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾੲੀ ਯੋਗ ਨਹੀਂ। ਸਬਮਰਸੀਬਲ ਪੰਪਾਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਸਤਹਿ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸਿੰਜਾੲੀ ਸਾਡੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗੀ। ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੱਲਰ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਚੰਗੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਹੀ ਕੱਲਰ ਵਾਲਾ ਨਿਕਲ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਬੰਜਰ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਡਿਗਦੀ ਸਤਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੱਖਣੀ-ਪੱਛਮੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸਾਲ 1997 ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਸਿਰਫ 11 ਫੀਸਦੀ ਪਾਣੀ ਮਾੜੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ 2004 ਚਿ ਵਧ ਕੇ 30 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗੲੇ ਹਨ। ਇਸ ਲੲੀ ਕਿਸਾਨ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਾੜੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਣੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਸੰਕਟ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਸੰਕਟ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਵੇਗਾ। ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ 12 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੀ ਸਤਹ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢਣ ਲੲੀ 6 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੀ ਸਤਹ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਡੇਢ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਇਹੀ ਸਤਹ 30 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੀ ਚਲੀ ਗੲੀ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇਗੀ। ਸਾਡੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਮੋਟਰਾਂ ਜਵਾਬ ਦੇ ਜਾਣਗੀਆਂ ਅਤੇ 5-10 ਹਾਰਸ ਪਾਵਰ ਦੀ ਥਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15-20 ਹਾਰਸ ਵਾਪਰ ਦੀਆਂ ਮੋਟਰਾਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਪੈਣਗੀਆਂ। ਮੋਟਰਾਂ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਕਿਸਾਨ ਕਰ ਲੈਣਗੇ ਪਰ ੲੇਨੀ ਬਿਜਲੀ ਕਿਥੋਂ ਆਵੇਗੀ? ਇਸ ਦੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਨਅਤੀ ਖੇਤਰ ’ਤੇ ਵੀ ਪੈਣਗੇ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਨਅਤਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਾਰਖਾਨੇ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਹੋਰ ਵਧੇਗੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲੲੀ ਵਿਧੀ-ਵਿਧਾਨ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਵੇ। ਕਿਸਾਨ ਕਲੱਬਾਂ, ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ-ਸੇਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 15 ਮੲੀ ਤੋਂ ਅਗੇਤੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਖਿਲਾਫ ਲਾਮਬੰਦ ਹੋਣ।
-ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਹੀਰਾ ਅਤੇ ਵਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ।

(ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)

ਕਿਸਾਨਾਂ ਲੲੀ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਖੇਤੀ ਰੁਝੇਵੇਂ (ਮਈ)

ਸਜਾਵਟੀ ਬੂਟੇ : ਮੌਸਮੀ ਫੁੱਲ-ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਅਤੇ ਨਦੀਨ ਵੀ ਕੱਢ ਦਿਉ। ਜੇਕਰ ਕਿਆਰੀਆਂ ਵਿਚ ਕੋੲੀ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿਉ ਪਰ ਇਹ ਕੰਮ ਸਿਰਫ ਸਵੇਰੇ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਸਮੇਂ ਹੀ ਕਰੋ। ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਵੋ।
ਗੁਲਾਬ-ਗਰਮੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਲਾਬ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਾਫੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਫਾਲਤੂ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰੋ। ਜੜੂੲੇ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਵਾਲੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਕੱਟ ਦਿਉ।
ਪੱਕੇ ਬੂਟੇ-ਦਰੱਖਤਾਂ, ਝਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਵੇਲਾਂ ਨੂੰ 5-7 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋ। ਜੇਕਰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਵੇਂ ਲਾੲੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦਿਉ। ਜਦੋਂ ਬੋਗਨਵਿਲੀਆ ਦੇ ਫੁੱਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕਾਂਟ-ਛਾਂਟ ਕਰ ਦਿਉ।
ਗਮਲਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬੂਟੇ-ਗਮਲੇ ਵਾਲੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਛਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖੋ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਧੀ ਧੁੱਪ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਗਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹਫਤੇ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਪਾਣੀ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋ।
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਪਾਲਣਾ-ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲੲੀ ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰੋ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਲੲੀ ਕਦੀ ਵੀ ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹਿਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂ ਵਿਚ ਲਿਜਾਣ ਲੲੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਾਰੇ ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਢੁਕਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਲੈ ਜਾਵੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਛਾਂ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਲੈ ਆਵੋ ਪਰ ਕੰਟੁਬਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਫਾਸਲਾ ਢੁਕਵਾਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਡਰਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਰੋਬਿੰਗ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜੋ ਕਿ ਹੋਰ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਚਿਚੜੀਆਂ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਧੀ ਹੋੲੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲੲੀ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਟੈਂਕ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਜਾਂ ਫੱਟੀਆਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਸੁੱਟ ਦਿਉ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਮੱਖੀਆਂ ਪਾਣੀ ਪੀ ਸਕਣ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਾਲੋਨੀਆਂ ਹੇਠ ਰੱਖੇ ਸਟੈਂਡ ਦੇ ਪਾਵਿਆਂ ਹੇਠ ਪਾਣੀ ਦੇ ਠੂਲੇ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਫਾਇਦਾ ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਕੀੜੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਕਟੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲੲੀ ਹੇਠਲੇ ਫੱਟੇ ਅਤੇ ਚੈਂਬਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਂ ਬਰੂਡ ਚੈਂਬਰ ਦੇ ਸੁਪਰ ਚੈਂਬਰ ਵਿਚਕਾਰ ਪਤਲੇ-ਪਤਲੇ ਡੱਕੇ ਰੱਖ ਕੇ ਝੀਥ ਬਣਾੲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਹਵਾ ਤਾਂ ਨਿਕਲ ਸਕੇ ਪਰ ਮੱਖੀ ਨਾ ਨਿਕਲ ਸਕੇ। ਇਸ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਬਰਸੀਮ ਅਤੇ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਪੱਕਿਆ ਸ਼ਹਿਦ ਕਟੁੰਬਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਰੌਬਿੰਗ (ਮੱਖੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ) ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲੲੀ ਸ਼ਹਿਦ ਕੱਢਣ ਦੌਰਾਨ ਸਾਰੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੋੜੀਂਦੇ ਇਹਤਿਆਤ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਬਰੂਡ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰਜੀਵੀ ਮਾੲੀਟ (ਟਰੋਪਲੀਲੈਪਸ ਕਲੈਰੀ) ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲੲੀ ਛੱਤਿਆਂ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਡੰਡਿਆਂ ਉੱਪਰ ਸਲਫਰ ਦਾ ਧੂੜਾ ਇਕ ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਛੱਤੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਧੂੜੋ। ਢੁਕਵੇਂ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ (85 ਫੀਸਦੀ) ਦੀ ਧੂਣੀ 5 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਹਫਤੇ ਵਰਤੋ। ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਵਰੋਆ ਚਿਚੜੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲੲੀ ਵੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਵਰੋਆ ਚਿਚੜੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀਲ ਡਰੋਨ ਬਰੂਡ ਵਾਲੇ ਛੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ, ਚਿਚੜੀ ਨੂੰ ਡਰੋਨ ਬਰੂਡ ਵਾਲੇ ਛੱਤਿਆਂ ਤੇ ਟਰੈਪ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ। ਪੀਸੀ ਖੰਡ ਮੱਖੀਆਂ ਉੱਪਰ ਧੂੜਨਾ, ਬੌਟਮ ਬੋਰਡ ਉੱਤੇ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲਾ ਕਾਗਜ਼ (ਸਟਿੱਕਰ) ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਜਾਲੀਦਾਰ ਬੌਟਮ ਬੋਰਡ ਵਰਤਣਾ ਜਿਹੇ ਗ਼ੈਰ-ਰਸਾਇਣਕ ਤਰੀਕੇ ਇਸ ਚਿਚੜੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਵਾਸਤੇ ਸਹਾੲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਰੂਡ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਰਹੋ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੱਕ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲਓ ਅਤੇ ਸੁਝਾੲੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਰੋਕਥਾਮ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰੋ, ਗ਼ੈਰ-ਰਸਾਇਣਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿਉ। ਐਂਟੀਬਾਇਟਿਕ ਦਵਾੲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਹੇਜ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਰਫ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ’ਤੇ ਹੀ ਕਰੋ। ਕਟੁੰਬਾਂ ਵਿਚ ਢੁਕਵੀਂ ਵਿੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਸਿਰਫ ਸੁਪਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਜੋ ਕਿ ਰਾਣੀ ਨਿਖੇੜੂ ਜਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਬਰੂਡ ਚੈਂਬਰ ਨਾਲੋਂ ਅੱਡ ਕੀਤੇ ਹੋਣ, ਮੱਖੀ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਚਿਚੜੀ ਅਤੇ ਬਰੂਡ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਵਣ ਖੇਤੀ : ਪੌਪਲਰ-ਪੌਪਲਰ ਦੀ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਹਲਦੀ ਦੀ ਬਿਜਾੲੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੌਪਲਰ ਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਸਾਉਣੀ ਦੌਰਾਨ ਚਾਰਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਕੀ, ਬਾਜਰਾ, ਚਰ੍ਹੀ, ਗਿੰਨੀ ਘਾਹ ਵਗੈਰਾ ਉਗਾੲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੌਪਲਰ ਦੇ ਪੱਤੇ ਝਾੜਨ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਜਾਂ ਪੱਤਾ ਲਪੇਟ ਸੁੰਡੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਜਾਂ ਅੰਡੇ ਹੋਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਉ। ਜੇ ਸੁੰਡੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੋਨੋਕਰੋਟੋਫਾਸ 36 ਐਸ. ਐਲ. 600 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ੲੇਕੜ (ਮੋਨੋਸਿਲ, ਨੂਵਾਕਰਾਨ, ਮੋਨੋਲਿਕ) 200 ਤੋਂ 250 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਕੇ ਰੋਕਿੰਗ ਪੰਪ ਨਾਲ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ ਜਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸਪਰੇਅ ਲੰਬੀ ਬਾਂਹ ਵਾਲੇ ਟਰੈਕਟਰ ਉੱਤੇ ਫਿੱਟ ਸਪਰੇਅ ਪੰਪ ਨਾਲ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਖੁੰਬਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ-ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਖੁੰਬਾਂ ਲੲੀ ਤਾਜ਼ੀ ਤੂੜੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖੋ। ਗਰਮ ਰੁੱਤ ਖੁੰਬ (ਪਰਾਲੀ ਵਾਲੀ ਖੁੰਬ) ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ। ਇਸ ਲੲੀ ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਪੂਲੇ (1 ਤੋਂ ਡੇਢ ਕਿਲੋ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ) ਗਿੱਲੇ ਕਰੋ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਬੈਡ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਹਫਤੇ ਵਿਚ ਲਗਾਓ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੋ ਵਾਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ। ਫਸਲ ਦੀ ਤੁੜਾੲੀ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਕਰੋ।
ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਰਤਾ : ਐਚ. ਐਸ. ਰਵਾਲ, ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ, ਬੀ. ਐਸ. ਚਾਹਲ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਜੇ. ਐਸ. ਕੁਲਾਰ, ਟੀ. ਐਸ. ਢਿੱਲੋਂ, ਪੀ. ਕੇ. ਖੰਨਾ, ਪੀ. ਕੇ. ਛੁਨੇਜਾ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ।

(ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਅਜੀਤ ਜਲੰਧਰ)